Vergi yoxlamaları: vergi yoxlamasından şikayət, vergi vəkili
Vergi Yoxlamaları: vergi yoxlamasında sahibkarın qorunması, yoxlamadan şikayətlər, məhkəmə təcrübəsi və vergi vəkili

 

Vergi yoxlamaları: vergi yoxlamasından şikayətlər və məhkəmə təcrübəsi

 

1. Vergi Yoxlamaları və vergi nəzarəti barədə ümumi məlumatlar

 

Bu məqalədə vergi ödəyicilərini vergi nəzarəti və vergi yoxlamaları barədə məlumatlandırır, vergi yoxlamalarının keçirilməsi prosedurunu, adətən rast gəlinən pozuntuları, vergi yoxlamalarından şikayətlər və vergi yoxlamaları zamanı vergi ödəyicisini qorumaq üçün hüquqi müdafiə ilə bağlı bir sıra tövsiyələrimizi bölüşürük.

Caspian Legal Center hüquq şirkətinə daxil olan və müştərilərə göstərilmiş vergi hüququ dəstəyi prosesində ortaya çıxan zəruri məqamları və tövsiyələrimizi burada izah edirik. Məqalənin məqsədi yalnız məlumatlandırmadır, bununla belə, bu yazıda qeyd edilənlər məsləhət və ya rəy kimi istifadə edilməməlidir. Vergi nəzarəti və ya vergi yoxlaması zamanı vergi hüququ dəstəyi və vergi üzrə ixtisaslaşmış vəkil xidmətindən, o cümlədən vergi məsləhəti xidmətindən və vergi məsləhətçisinin dəstəyindən istifadə etmək üçün bizə müraciət edə bilərsiniz: [email protected]; +994 50 289 89 73 (mobil-votsap)

 

1.1. Vergi yoxlamaları və vergi nəzarəti: vergi ödəyicisi nəyi bilməlidir?

 

1.1.1. Vergi nəzarəti nədir?

 

Vergi nəzarəti vergi qanunvericiliyinə riayət olunması üzərində vahid nəzarət sistemidir. Vergi orqanı bu nəzarəti vergilərin tam və vaxtında yığılmasını təmin etmək məqsədi ilə həyata keçirir.

 

1.1.2. Vergi nəzarəti hansı formada həyata keçirilir?

 

Vergi orqanları vergi nəzarətini aşağıdakı formalarda hətata keçirir:

  • vergi ödəyicilərinin və vergitutma obyektlərinin uçotunu aparmaqla
  • uçot və hesabat məlumatlarını yoxlamaqla
  • əlaqəli məlumatları təhlil etməklə
  • vergi ödəyiciləri və digər şəxslər arasında sorğu aparmaqla
  • gəlir əldə etmək üçün istifadə olunan binalara (ərazilərə) baxış keçirməklə, yaxud həmin obyektlərin fəaliyyəti barədə məlumat toplamaqla
  • həmçinin Vergi Məcəlləsi ilə müəyyən edilmiş digər formalarda həyata keçirirlər.

 

Konkret vergi yoxlamalarının növləri olaraq isə, operativ vergi nəzarəti, səyyar vergi yoxlaması və kameral vergi yoxlaması vergi nəzarətinin əsas növləridir.

 

1.2. Vergi nəzarəti hansı qurumlar tərəfindən həyata keçirilir?

Vergi nəzarətini Azərbaycan Respublikasının İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Dövlət Vergi Xidməti qismində Azərbaycan Respublikasının İqtisadiyyat Nazirliyi və Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gömrük Komitəsi həyata keçirirlər.

Yerli vergilərin (bələdiyyə vergilərinin) qanunvericiliyə uyğun olaraq hesablanmasına, tam və vaxtında ödənilməsinə nəzarət isə bələdiyyələrin vergi xidməti orqanları tərəfindən həyata keçirilir.

 

 

2. Vergi Yoxlamalarının keçirilmə qaydası 

 

2.1. Vergi yoxlamalarının məqsədi nədir?

 

Yoxlamaların məqsədi aşağıdakılardır:

  • sahibkarlıq fəaliyyətinə dair məcburi tələblərə riayət olunmasının təmin edilməsi,
  • yoxlayıcı orqan tərəfindən sahibkarlara kömək göstərilməsi yolu ilə insanların həyat və ya sağlamlığının, ətraf mühitin və dövlətin əmlak maraqlarının təhlükəsizliyinin təmin edilməsidir.

 

Yoxlamanın predmeti sahibkarın məcburi tələblərə riayət etməsinin qiymətləndirilməsidir.

Sahibkarlıq fəaliyyətinə dair məcburi tələblərin aydın olmayan və ya bir-birinə zidd müddəaları aşkar edildikdə sahibkara münasibətdə daha əlverişli olan müddəa tətbiq edilir.

Sahibkarlıq fəaliyyətinə dair məcburi tələblərin pozulmasına görə məsuliyyət tədbirləri yalnız qanunla müəyyən edilir.

 

2.2. Vergi yoxlamalarının növləri hansılardır?

 

Vergi yoxlamalarının növləri: Vergi yoxlamalarının səyyar və operativ vergi nəzarəti formaları vardır.

 

Kameral vergi yoxlaması vergi orqanı tərəfindən yerlərə getmədən keçirilir. Yoxlama zaman vergi ödəyicisinin fəaliyyəti haqqında vergi orqanında olan sənədlər və mənbəyi məlum olan məlumatlardan istifadə edilir.

Səyyar vergi yoxlaması isə bilavasitə vergi ödəyicisinin fəaliyyət göstərdiyi məkanda (fəaliyyət yerində) həyata keçirilir.

Operativ vergi nəzarəti sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan hüquqi və fiziki şəxslərin gəlir götürmək üçün istifadə etdikləri, yaxud vergi tutulan obyektlərin və ya əmtəə-material ehtiyatlarının saxlanılması ilə bağlı olan anbar, ticarət və bu qəbildən olan digər binalarında (ərazilərində) (yaşayış binaları (sahələri) istisna olmaqla), nəqliyyat vasitələrində (sahibkarlıq fəaliyyəti ücün istifadə edilməyən şəxsi nəqliyyat vasitələri istisna olmaqla) həyata keçirilən və vergi nəzarəti formasıdır.

 

2.3. Səyyar vergi yoxlamasının keçirilmə qaydaları

 

Səyyar vergi yoxlaması mənfəət, gəlir, əmlak və torpaq vergiləri üzrə vergi ödəyicisinin son 3 təqvim ilindən çox olmayan fəaliyyətini, digər vergilər üzrə həmin yoxlamanın keçirildiyi il də daxil olmaqla vergi ödəyicisinin son 3 ildən çox olmayan fəaliyyətini əhatə edə bilər.

Xaricdə əldə edilmiş gəlirlərə münasibətdə yoxlama son 5 ildən artıq olmayan dövrü əhatə edə bilər. Cinayət işi başlanıldıqda isə ona uyğun olaraq bu müddət 7 ilədək uzana bilər.

Səyyar vergi yoxlaması növbəti və növbədənkənar ola bilər. Növbəti səyyar vergi yoxlaması başlamazdan ən azı 15 gün əvvəl vergi orqanı vergi ödəyicisinə bu barədə yazılı bildiriş göndərməlidir.

 

2.3.1. Səyyar vergi yoxlamasının müddəti

 

Ümumi qayda olaraq səyyar vergi yoxlaması 30 iş günündən artıq olmamalıdır. Müstəsna hallarda, yuxarı vergi orqanının qərarına müvafiq olaraq səyyar vergi yoxlamasının keçirilməsi müddəti 90 iş gününə qədər artırıla bilər

 

Səyyar vergi yoxlamasının müddəti aşağıdakı hallarda artırıla bilər:

  1. vergi ödəyicisinin müraciəti əsasında;
  2. keçirilən səyyar vergi yoxlamasının əhatə etdiyi dövrdən sonrakı dövrdə vergidən yayınma hallarının olması barədə vergi orqanında mənbəyi bəlli məlumatlar olduqda;
  3. cinayət prosessual qanunvericiliyinə uyğun olaraq məhkəmənin və ya hüquq mühafizə orqanlarının vergi yoxlamalarının keçirilməsi barədə müvafiq qərarı olduqda;
  4. mənfəət, gəlir, əmlak və torpaq vergilərinin biri və ya bir neçəsi üzrə vergi hesabatının təqdim edilməsi müddəti səyyar vergi yoxlamasının davam etdiyi müddətdə başa çatdıqda.

 

Vergi orqanı tərəfindən yoxlanılmış vergi dövrü üçün vergi ödəyicisinin ödədiyi və ya ödəməli olduğu vergilər üzrə səyyar vergi yoxlamalarının keçirilməsi qadağandır (Vergi Məcəlləsinin 38.3-cü maddəsində göstərilən hallarda keçirilən yoxlamalar istisna təşkil edir).

 

2.3.2. Səyyar vergi yoxlamasının dayandırılması

 

Yoxlama barədə qərar qəbul etmiş vergi orqanının əsaslandırılmış qərarına əsasən növbəti və ya növbədənkənar səyyar vergi yoxlaması aşağıda göstərilən hallarda və müddətlərdə, lakin 9 aydan çox olmamaqla dayandırılır (təxirə salınır):

 

  1. şəxs vergi orqanında qeydiyyatda olan ünvanlarda olmadıqda və ya şəxsin olduğu yerin müəyyən edilməsi və digər səbəblərdən tapılması mümkün olmadıqda - həmin şəxsin olduğu yer müəyyən olunana qədər;
  2. vergi ödəyicisinin rəhbəri (onu əvəz edən şəxs və ya vergi və ya maliyyə məsələləri üzrə məsul şəxs) və ya fərdi sahibkar müvəqqəti olaraq əmək qabiliyyətini itirdikdə - əmək qabiliyyəti bərpa olunanadək;
  3. vergi orqanının təşəbbüsü ilə mütəxəssis dəvət edildikdə və ya ekspertiza keçirildikdə - mütəxəssisin və ya ekspertin rəyi yoxlamaya təqdim edilənədək;
  4. səyyar vergi yoxlamasının obyektiv və dolğun keçirilməsi üçün zəruri olan sənədlər, o cümlədən vergi orqanının sorğusuna cavab xarici ölkədən alındıqda -xarici ölkədən cavab alınanadək;
  5. vergi ödəyicisində aparılan səyyar vergi yoxlaması ilə əlaqədar olaraq müvafiq məlumatın və ya sənədlərin əldə edilməsi məqsədilə vergi orqanının nümayəndəsinin xarici dövlətin ərazisində vergi yoxlamasında iştirak etməsilə bağlı xarici ölkənin səlahiyyətli orqanına müraciət edildikdə - xarici dövlətdə aparılan yoxlama yekunlaşanadək.

 

2.3.3. Səyyar vergi yoxlaması üzrə akt

 

Səyyar vergi yoxlamasının nəticələri üzrə vergi orqanı yekunda akt qəbul etməlidir. “Səyyar vergi yoxlamasının nəticələri üzrə akt” yoxlama başa çatdıqdan sonra 3 iş günü ərzində qəbul olunmalıdır.

Yalnız aşağıdakı hallarda bu müddət 30 iş gününədək uzadıla bilər:

  • nümunə kimi götürülən əşyaların tədqiqi, səyyar vergi yoxlaması zamanı ekspertizanın keçirilməsi və ya mütəxəssis tərəfindən rəy verilmə üçün müxtəlif bilik sahələrindən istifadə etməklə aparıldıqda;
  • səyyar vergi yoxlaması ilə əlaqədar vergi orqanları tərəfindən göndərilən sorğulara cavabların alınma müddətləri cavab göndərən şəxslər tərəfindən pozulduqda.

 

2.4. Kameral vergi yoxlaması

 

Kameral vergi yoxlaması vergi bəyannaməsi (rüblük arayış) təqdim edildikdən sonra mənfəət və gəlir vergisi bəyannaməsinə münasibətdə 60 iş günü müddətində, digər bəyannamələrə, habelə cari vergi ödəmələrinin hesablanması haqqında arayışlara münasibətdə isə 30 iş günü müddətində keçirilir.

Xaricdən əldə olunan gəlirlər üzrə xarici dövlətlərin səlahiyyətli orqanlarından müvafiq məlumatlar daxil olduğu halda kameral vergi yoxlaması Vergi Məcəlləsinin 85.4-cü maddəsində göstərilən dövr üzrə məlumatlar daxil olduğu tarixdən 90 iş günü müddətində keçirilir.

Bu müddət başa çatdıqdan sonra yenidən kameral vergi yoxlaması keçirilə bilməz.

Kameral vergi yoxlaması başa çatdıqdan sonra vergi orqanı verginin hesablanması üçün əlavə sənəd və ya mənbəyi məlum olan digər məlumat aşkar etdikdə, vergi ödəyicisinə 5 iş günü müddətində Vergi Məcəlləsinin 72.5-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş dəqiqləşdirilmiş hesabatın 10 iş günü müddətində təqdim edilməsi barədə bildiriş göndərir.

 

2.5. Operativ vergi nəzarəti tədbiri

 

Operativ vergi nəzarəti sahibkarlığın fəaliyyət yerində həyata keçirilən vergi nəzarəti formasıdır.

Operativ vergi nəzarəti Vergi Məcəlləsinin 50.1-ci maddəsində sadalanmış məsələləri əhatə edə bilər. Bura uçotdan yayınma, dövriyyənin, malın, pul vəsaitinin gizlədilməsi, əmək müqavilələrinin bağlanması və digər hallar aiddir.

Operativ vergi nəzarəti vergi orqanının əsaslandırılmış qərarına əsasən həyata keçirilir. Həmin qərarda aşağıdakılar öz əksini tapmalıdır:

  • vergi ödəyicilərinin yerləşdiyi ərazi
  • operativ vergi nəzarəti ilə əhatə olunmalı olan məsələ (məsələlər)
  • operativ vergi nəzarətinin müddəti
  • -operativ vergi nəzarətini həyata keçirən vergi orqanının vəzifəli şəxsi (şəxsləri)

 

3. Vergi yoxlaması əsas pozuntular, sahibkarın diqqət verməli müdafiə üsulları və məhkəmə təcrübəsi

 

Nəzərə alınmalıdır ki, vergi qanunvericiliyinin məqsədi bir tərəfdən dövlət büdcəsinə vergilərin vaxtında və lazımi qaydada daxil olmasını təmin etməkdən ibarətdirsə, digər tərəfdən şəxsin əmlak hüquqlarına qanunsuz müdaxilələrin qarşısını almaqdan ibarətdir. Bunu təmin etmək üçün yoxlayıcı vergi orqanı qanunun prosessual və maddi tələblərinə əməl etməlidir. Belə pozuntular olarsa, yoxlama və onun nəticəsində qəbul edilmiş akt qanunsuz hesab edilməlidir.

 

3.1. Yoxlamanın düzgün sənədləşdirilməməsi

 

Yoxlamaların keçirilməsi barədə yazılı qərar olmalı və qərar qanundakı formaya tam uyğun olmalıdır. Yoxlamanın müddəti uzadıldıqda bu məlumat da reyestrdə yenilənməlidir. Bundan başqa, əsassız şəkildə uzadılmış yoxlamalar da qanunsuz sayılmalıdır. Ali Məhkəmənin mövqeyinə əsasən, yoxlamanı uzatmaq hüququ vergi orqanının diskresion səlahiyyəti olduğundan, bu səlahiyyət sahibkarın hüququna müdaxilə qarşıya qorulmuş məqsədə proporsional olmalı, uzatma əsası ağlabatan və zəruri olmalıdır.

Yoxlamaların vahid məlumat reyestrindən qeydə alınmayan, o cümlədən yoxlama faktlarına uyğun reyestr məlumatı yenilənməyən yoxlamaların hüquqi nəticəsi yoxdur.

Yoxlayıcı şəxsə sahibkarın fəaliyyətinin məhdudlaşdırılması, yoxlama materiallarına baxılması və nəticələri üzrə qərarın qəbul edilməsi, məsuliyyət tədbirlərinin tətbiqi, cərimələrin toplanması səlahiyyətləri verilə bilməz.

Yoxlayıcı təmsil etdiyi yoxlayıcı orqanın nəzarət sahəsinə aid olmayan məsələləri yoxlaya və həmin məsələlərlə bağlı materiallarla tanış ola bilməz.

Bu qaydalara əməl edilmədiyi halda, yoxlama və onun nəticəsi qanunsuz sayılmalıdır.

 

 

3.2. “Qara mühasibatlıq” sənədləri ilə bağlı lazımi araşdırmanın aparılmaması.

 

Məhkəmə təcrübəsinə əsasən, vergi orqanı tərəfindən mənbəyi bəlli olmayan və mötəbərliyi şübhə doğuran “qara mühasibatlıq” sənədlərindən istifadə edilməklə əlavə vergilərin hesablanması yolverilməzdir. Qeyd edilir ki, qara mühasibatlıq sənədləri vergilərin hesablanması üçün digər təkzibolunmaz mənbələrlə birlikdə qiymətləndirilməlidir.

 

Həmçinin, qara mühasibatlıq sənədləri vergilərin hesablanması üçün yetərli məlumatları əks etdirməlidir. Belə sənədlərin barəsində hesablama aparılan şəxsə məxsusluğu sübut olunmalı, bununla yanaşı, məlumatların hansı əməliyyatı əks etdirməsi – alış, satış, borc və sairə, təqdim edilən malın (işin, xidmətin) adı ,növü, ölçüsü, miqdarı, əməliyyatın dövrü, pul vəsaitinin daxil olub-olmaması müəyyən olmalıdır.

Vergi orqanı yoxlama zamanı “qara mühasibatlıq”sənədləri ilə əldə etdiyi məlumatlarla kifayətlənməməli, həmin məlumatların həqiqililiyi istiqamətində əlavə araşdırma aparmalı, başqa sözlə, vergi ödəyicisinin real istehsal dövriyyəsi ilə bağlı mötəbər, şübhədən kənar sübutlar təqdim etməlidir.

 

3.3. Növbədənkənar səyyar vergi yoxlamalarının düzgün əsaslandırılmaması.

 

Məhkəmə təcrübəsinə əsasən,  vergi orqanı yoxlamanın keçirilməsi barədə öz qərarını əsaslandırmağa borcludur. Növbədənkənar yoxlama saylnız Vergi Məcəlləsində göstərilən hallarda mümkündür (38.3-cü maddədə sadalanır). Məsələn, ƏDV üzrə artıq ödənilmiş vergi, faiz və maliyyə sanksiyası digər vergilərin, faizlərin və maliyyə sanksiyalarının ödənilməsi hesabına və ya sonrakı öhdəliklər üzrə ödəmələrin hesabına aid edildikdə növbədənkənar səyyar vergi yoxlaması keçirilə bilər (Vergi Məcəlləsinin 38.3.3-cü maddəsi). Bu halda növbədənkənar vergi yoxlaması yalnız vergi ödəyicisinin ƏDV-yə cəlb edilən əməliyyatları üzrə aparıla bilər.

 

Növbədənkənar səyyar vergi yoxlamasının həyata keçirilməsi haqqında qərar qəbul edərkən vergi orqanının sadəcə qanunun konkret normasına istinad etməsi yetərli sayıla bilməz. Hüquqi müəyyənlik prinsipinin tələbləri baxımından inzibati orqan istinad etdiyi normada nəzərdə tutulmuş halları və məlumatları açıqlamağa, vergi orqanının əldə etdiyi mənbəyi bəlli olan məlumatın nələrdən ibarət olduğunu dəqiq göstərməyə, habelə yoxlamanın başlanılmasını zəruri edən həmin halları və məlumatları öz qərarında əsaslandırmağa borcludur.

 

3.4. Məhsulun maya dəyərinin düzgün hesablanmaması

 

Bəzi hallarda vergi orqanı istehsalat müəssisəsində məhsulun maya dəyərini müəyyənləşdirmək üçün mütəxəssis və ya ekspert rəyinə müraciət edir. Bu cür rəylərdə yol verilən əsas səhv isə məhsulun maya dəyərinə daxil edilməli olan xərclərin təsnifatına uyğun şəkildə istehsal həcminin müəyyən edilməməsidir.

Məhkəmə təcrübəsinə görə, mühasibat uçotunda məhsulun maya dəyərinin kalkulyasiyasının prinsiplərinə əsasən, məhsulun maya dəyərinin aşağıdakı xərc elementlərindən ibarət olduğu müəyyən edilmişdir: xammal və materiallar; qaytarılmış tullantılar; texniki məqsədlər üçün yanacaq enerji və su; istehsal fəhlələrinin əsas əmək haqqı; istehsal fəhlələrinin əlavə əmək haqqı; sosial sığortaya ayırmalar; avadanlığın saxlanması və istismarı xərcləri, o cümlədən, amortizasiya; ümumi sex xərcləri; ümumi zavod xərcləri; zay məhsul və itkilər; sair istehsalat xərcləri; əmtəəlik məhsulun tam maya dəyəri.

 

3.5. Ödənilməli olan vergi hesablanan zaman əsassız olaraq əlaqəli məlumatlardan istifadə edilməsi

 

Vergi orqanlarının ödənilməli olan verginin məbləğini əlaqəli məlumatlardan (habelə analoji fəaliyyətlə məşğul olan vergi ödəyicisinin vergi orqanında olan məlumatlarından ) istifadə etməklə hesablamaq hüququ, onun həmin məlumatlara münasibətdə seçim hüququnu deyil, həmin məlumatlardan istifadə etməklə hesablama aparmaq hüququnu nəzərdə tutur. Başqa sözlə, vergi orqanı həmin məlumatlardan istifadə etməklə hesablamanı aparmaq haqqına malikdir, lakin bunu həmişə etməyə borclu deyildir. Lakin hesablama aparmaq qərarına gəldiyi təqdirdə, vergi orqanı həm bu qənaətini əsaslandırmağa, yəni hüququndan nəyə görə məhz bu qaydada istifadə etdiyini açıqlamağa borcludur.

Nəzərə almaq lazımdı ki, qanunverici tərəfindən Vergi Məcəlləsinin 67-ci maddəsindəki sıra ardıcıllığı həmin məqsədlərə xidmət edir və bu məqsədlər baxımından təfsir olunmalıdır. Əlaqəli məlumatlardan istifadə etməklə hesablama ilə bağlı inzibati orqan tərəfindən diskresion səlahiyyətlərin həyata keçirilməsi zamanı mütənasiblik prinsipinin tələblərinə əməl olunmalı, şəxsin hüquqlarına müdaxilə inzibati orqanın nail olmaq istədiyi legitim məqsədə çatmaq üçün yararlı, zəruri və proporsional olmalıdır

 

3.6. Real bazar qiymətinin müəyyənləşdirilməsi zamanı eksperti rəyi

 

Bazar qiymətinin hesablanması qanunvericilik aktları nəzərə alınmadan birbaşa ekspert rəyinə müraciət əsassızdır.  

Məhkəmə təcrübəsinə əsasən, bazar qiyməti dedikdə, ekspert rəyi ilə müəyyən olunan qiyməti deyil, tələb və təklif əsasında tərəflərin qarşılıqlı razılığı ilə müəyyən olunan qiyməti nəzərdə tutur və bazar münasibətləri iştirakçıları yalnız qiymətləri dövlət tərəfindən tənzimlənən malları müəyyən olunan qiymət əsasında realizə edə bilərlər. Qalan hallarda onlar satış qiymətini müəyyən etməkdə sərbəstdirlər. Real bazar qiyməti alıcının təklif etdiyi və satıcıya sərf edən qiymətdir.

Xüsusilə qeyd olunmalıdır ki, bazar qiyməti eynicinsli və eyni xüsusiyyətli mal və ya xidmətlərin aid oxşar qiymətlərlə müəyyən edilə bilinmədikdə sonrakı (təkrar) satış qiymətinə əsasən, bu da mümkün olmadıqda dəyərin toplanması üsulu ilə (xərclər və mənfəət nəzərə alınmaqla) hesablanmaq tapılmalıdır. Yalnız bu üsullarla hər hansı nəticə olmadıqda ekspert rəyinə müraciət etmək olar.

 

3.7. Bazar qiymətinin müəyyən edilməsi zamanı real biznes hallarının nəzərə alınması

 

Malların bazar qiyməti müəyyən edilərkən oxşar qiymətlər olduğu kimi hesablanmamalı, biznesin xüsusiyyətlərindən irəli gələn və qiymətlərə təsir edan bir sıra zəruri hallar da nəzərə alınmalıdır. Vergi Məcəlləsinə (14.6.1) əsasən, bu zaman qiymətlərə təsir edən aşağıdakı amillər nəzərə alınmalıdır:

  • göndərilmiş malların (görülmüş işlərin, göstərilmiş xidmətlərin) həcmi (əmtəə partiyasının həcmi);
  • öhdəliklərin icra olunması müddəti, ödəniş şərtləri;
  • mallara (işlərə, xidmətlərə) tələb və təklifin dəyişməsi, (o cümlədən istehlakçı tələbinin mövsümi olaraq artıb-azalması);
  • malların mənşə ölkəsi, alındığı və ya təqdim edildiyi yer;
  • malların (işlərin, xidmətlərin) göndərilmə şərtləri;
  • malların keyfiyyətinin və digər istehlak göstəricilərinin səviyyəsi;
  • marketinq siyasətinin aparılması ilə əlaqədar olaraq analoqu olmayan yeni malların (işlərin, xidmətlərin) bazara çıxarılması, yaxud malların (işlərin, xidmətlərin) yeni bazara çıxarılması, istehlakçıların tanış olması məqsədilə əmtəə nümunələrinin təqdim edilməsi;
  • işlərin görülməsi, xidmətlərin göstərilməsi, o cümlədən təmir, tikinti, quraşdırma işləri, nəqliyyat, icarə, təhsil, tibb xidmətləri və digər sahələr üzrə bazar qiymətləri müəyyənləşdirilərkən işlərin görüldüyü, xidmətlərin göstərildiyi ərazi, onların keyfiyyət göstəriciləri; 
  • qiymətlərə təsir edə bilən digər şərtlər.

 

Təcrübədə marketinq siyasəti çərçivəsində edilmiş endirimlər adətən mübahisə mövzusuna çevrilir. Bu zaman bazar dəyərinin real biznes qiyməti deyil, əvvəlki satış qiyməti əsasında hesablanması qəbul edilməməlidir.

Məhkəmə təcrübəsində icarəyə verilmiş əmlakın yerləşmə mərtəbəsi, hətta sahibkarlıq subyektinin biznes fəaliyyəti istiqaməti də əmlakın icarə üzrə bazar qiymətinin müəyyən edilməsində nəzərə alınmışdır.

 

3.8. Şərti rentabelliyin müəyyən olunması üsulu

 

Bir sıra hallarda gəlir və xərclər düzgün rəsmiləşdirilmədikdə şərti rentabellik qaydasında mənfəət hesablanır. Yoxlama zamanı hər hansı vergi ödəyicisinin əlaqəli məlumatlarından istifadə etməklə şərti rentabellik hesablanarsa, bu Vergi Məcəlləsinin 67-ci maddəsinin pozuntusu hesab edilməlidir.

Belə ki, Vergi Məcəlləsinin 67.1-ci maddəsindəki əlaqəli məlumatlardan istifadə edilməklə analoji vergi ödəyiciləri üzrə göstəricilər və 67.2-ci maddədəki xüsusi hallar nəzərə alınmaqla, yəni analoji məlumatlardakı gəlirdə və gəlirdən çıxılan xərcdə verginin xüsusi çəkisi tapılmaqla yoxlama aparılan sahibkar üçün mənfəət hesablanmalıdır.

Bununla belə, bu mərhələdən keçmədən, yəni göstərilənlərin qeyri-mümkünlüyü sübut edilmədən əlaqəli məlumatlar əsasında birbaşa şərti rentabellik (20%) əsasında mənfəətin hesablanması Vergi Məcəlləsinin pozuntusudur.

Formalaşmış məhkəmə təcrübəsinə əsasən, xərc sənədlərinin mötəbərliyinin şübhə altına alınması təsdiq edilmədən, əlaqəli məlumata istinadən 20% şərti rentabellik əsasında mənfəət hesablanması qanunsuz sayılır. Həmçinin şərti rentabellik qaydasının tətbiqi vergi orqanı üçün müəyyən edilmiş iki üsuldan birinin sərbəst seçilməsi kimi anlaşılmamalıdır. Bu, diskresion səlahiyyətdən istifadə olduğundan, digər hallarda olduğu kimi, zəruri olmalı və qarşıya qoyulmuş məqsədə proporsional olmalıdır.

 

3.9. Kameral yoxlama zamanı müddətlərə riayət edilməməsi

 

Vergi orqanı Vergi Məcəlləsində müəyyən olunmuş müddətlərdə kameral yoxlama üzrə qərar qəbul etmədikdə, gecikdirilmiş qaydada qəbul edilmiş qərarın hüquqi nəticəsi yoxdur. Məhkəmə təcrübəsinə əsasən, 30 günlük müddətin bu halda buraxılması inzibati icraat prosedurlarının pozuntusu hesab edilir.

Qeyd edək ki, 1 yanvar 2024-cü ildən qüvvəyə minmiş dəyişikliyə əsasən, kameral vergi yoxlaması müddəti mənfəət və gəlir vergisi üzrə bəyannamə və cari arayışlar üzrə 60 iş günü, digər hallarda isə 30 iş günü olaraq müəyyən edilmişdir.

 

3.10.  Vergi yoxlaması nəticəsində qəbul edilmiş qərarın əsaslandırılmaması

 

Qanunverici tələb edir ki, yoxlama nəticəsində gəlinən nəticə qərar şəklində tam əsaslandırılsın. Bu əsaslandırma hər iş üzrə ayrılıqda qiymətləndirilir. Bununla belə, formalaşmış məhkəmə təcrübəsinə əsasən, mahiyyəti tam əsaslandırılmayan, sadəcə olaraq kənar ekspert rəyinə və ya qanunvericiliyin maddələrinə istinad edilməklə kifayətlənilən qərar tam əsaslandırılmış hesab edilmir. Məsələn, əlavə vergi məbləğinin hesablanması düsturu ilə tam aydın şəkildə qərarın özündə izahlı şəkildə əsaslandırılmalıdır. Ekspert rəyinə istinad bu öhdəliyi əvəz etmir. 

 

 

4. Vergi orqanın yoxlamalara dair qərarından şikayət verilməsi

 

Vergi orqanının yoxlamanın nəticələrinə dair qəbul etdiyi qərardan şikayət verilə bilər. Vergi yoxlamasından şikayət verilməsi ilə bağlı əhəmiyyətli məqamları aşağıda izah edirik. Vergi yoxlamalarından şikayətlər verilən zaman hər hansı hüquqi qüsur olarsa, vergi yoxlamasından verilmiş şikayət əsaslı olsa belə təmin edilməyə bilər. Bunun üçün vergi vəkili və ya vergi hüququ üzrə ixtisaslaşmış hüquqşünas dəstəyinin alınması tövsiyə olunur. 

Belə qərarlardan (aktlarından), habelə vergi orqanlarının vəzifəli şəxslərinin hərəkətlərindən (hərəkətsizliyindən) şikayət yuxarı vergi orqanına (yuxarı vəzifəli şəxsə) vergi ödəyicisi öz hüquqlarının pozulduğunu bildiyi və ya bilməli olduğu gündən 3 ay müddətində verilir.

Vergi orqanının qərarından şikayət 30 iş günü müddətində baxılır və şikayət vermiş şəxsə yazılı cavab verilir. Şikayət üzrə əhəmiyyət kəsb edən halların müəyyən olunması üçün 30 iş günündən artıq müddət tələb olunduğu hallarda şikayətə baxılması müddəti vergi orqanı tərəfindən bir dəfə 30 iş günü müddətində uzadıla bilər. Müddətin uzadılması barədə şikayət vermiş şəxsə 3 iş günü ərzində məlumat verilir.

 

CLC hüquq və vergi xidmətləri şirkəti Sizə necə praktiki fayda verə bilər?

 

Kənar vergi dəstəyi və vergi işləri üzrə ixtisaslaşmış vəkil xidməti daxili mühasibatlıqdan və ya baş mühasibdən fərqli olaraq, vergi yoxlamalarına spesifik yanaşır və potensial pozuntu və risklər zamanı maraqlar toqquşması olmur (yəni açıq şəkildə sahibkara və şirkətə nəyin doğru, nəyin yanlış edildiyini göstərə bilir). Nəticədə daha şəffaf və daha düzgün vergi işi və vergi yoxlaması zamanı hüquqi dəstək işi qurulur. Vergi mübahisələri üzrə ixtisaslaşmış hüquq və vəkil xidməti üçün sizə etibarlı dəstək verməyə hazırıq. 

CLC vergi vəkilləri və vergi hüquqşünasları vergi mübahisələri üzrə ixtisaslaşmış məsləhətçiləri ilə sizə aşağıdakı xidmətləri göstərə bilər:  

  • vergi yoxlamasına qədər hazırlıq,
  • könüllü qaydada potensial pozuntuların aradan qaldırılması və sanksiyaların qarşısının alınması
  • qüsurlu vergi planları və vergi optimallaşdırma metodlarının qüsurlarının aradan qaldırılması
  • vergi üzrə potensial risklərin hesablanması, nəzərə alınması və qabaqlayıcı tədbirlərin görülməsi
  • vergi yoxlaması zamanı sahibkarın müşayiət edilməsi, yəni vergi yoxlaması zamanı ortaya çıxan sualların cavablandırılması, tələb edilən sənəd və məlumatların təqdim edilməsi
  • qanun pozuntuları, o cümlədən prosessual pozuntular olan yoxlamaların nəticələrinin ləğv edilməsi
  • yoxlama nəticəsində qəbul edilmiş qərarın əldə edilməsi və əsassız olduğu halda, yoxlama nəticələri barədə qərardan yuxarı vergi orqanına və ya məhkəməyə şikayətin verilməsi xidmətləri göstərə bilər.

 

Adətən hüquqlarınız pozulduqdan sonra onların bərpa edilməsi ilə bağlı daha çox resurs və vaxt tələb olunduğu halda, onların qorunması ilə bağlı öz müdafiə mexanizminizi qurmaq daha asan və ucuz başa gələcəkdir. Bununla belə, bu cür qabaqlayıcı addımlar biznes risklərini azaltmaqla sizin təhlükəsiz biznes imkanlarınızı və peşəkar imicinizi dəstəkləyəcəkdir.

 

Vergi yoxlamaları zamanı hüquqlarınızın peşəkar müdafiəsi və qanuni mənafelərinizin qorunması üçün e-poçt və mobil nömrə ilə bizimlə indi əlaqə saxlayın:

[email protected]; [email protected]; +994 50 289 89 73 (mobil və votsap)

 

Qeyd: CLC hüquq və vergi xidmətləri şirkəti bu yazıda qanunvericilik və məhkəmə təcrübəsi üzrə məqamları ifadə etmişdir. Bizə daxil olan və müştərilərə göstərilmiş vergi hüquqi dəstəyi prosesində ortaya çıxan zəruri məqamları və tövsiyələrimizi də burada bölüşmüşük. Bununla belə, məqalənin məqsədi yalnız məlumatlandırma xarakterlidir. Bu yazıda qeyd edilənlər məsləhət, vergidən yayınma və ya rəy kimi istifadə edilməməlidir və habelə bununla bağlı hər hansı məsuliyyət daşımadığımızı da bəyan edirik.