14 iyul 2023-cü il tarixdə “Dövlət satınalmaları haqqında” yeni qanun qəbul edildi. Maliyyə vəsaitindən səmərəli və qənaətlə istifadə edilməsi, satınalmaların şəffaflıq, aşkarlıq, ədalətlilik və rəqabətlilik əsasında həyata keçirilməsi prinsiplərini rəhbər tutan yeni qanun 1 yanvar 2024-cü il tarixdən qüvvəyə minmişdir.
Dövlət satınalmaları haqqında yeni qanunun əsas müddəalarını və eyniadlı əvvəlki qanun arasında olan bir sıra fərqləri də aşağıda təqdim edirik.
Yeni qanun aşağıdakı malların, işlərin və ya xidmətlərin satın alınmasına şamil edilmir:
Bununla belə yeni qanunda qeyd edilir ki, beynəlxalq təşkilatların verdiyi vəsaitlər hesabına satınalmalar bu təşkilatlarla bağlanılan müqavilədə ayrı qayda nəzərdə tutulduğu halda həmin müqavilədə razılaşdırılmış qaydada həyata keçirilməlidir.
Qanundakı başlıca yeniliklərdən biri odur ki, dövlət satınalmaları yalnız dövlət satınalmalarının vahid internet portalı vasitəsilə həyata keçirilməlidir. Bununla belə, məxfi məlumatlarla əlaqəli satınalmalar və bu satınalmalarla bağlı prosedurlar kağız daşıyıcılarında həyata keçirilməlidir.
Yeni qanunla satınalma müqaviləsi qalib təchizatçı tərəfindən imzalananadək satınalma komissiyası tərəfindən əvvəlcədən şərtlər toplusunda göstərilmişdirsə, satınalma predmetinin hər vahidinin qiymətini və xüsusiyyətlərini (göstəricilərini) dəyişdirməmək, həmçinin ehtimal olunan qiyməti keçməmək şərti ilə nəzarət orqanının razılığı ilə satınalma predmetinin həcmi (miqdarı) 10 faizə qədər artırıb-azalda bilər (əvvəlki qanunda bu məbləğ 15% idi).
Çərçivə sazişi dövri və ya təkrar tələb olunan, eyni zamanda həcminin və ümumi qiymətinin əvvəlcədən tam müəyyənləşdirilməsi mümkün olmayan müvafiq satınalma predmetinin bir büdcə ili ərzində satın alınması şərtlərini müəyyənləşdirən, satınalan təşkilatla tələblərə uyğun olan iki və ya daha çox təchizatçı arasında bağlanan sazişdir.
Çərçivə sazişi yazılı formada bağlanılır və sazişdə azı aşağıdakılar əks olunur:
Satınalan təşkilat nəqliyyat vasitəsi, maşın, dəzgah, avadanlıq, texnika və qurğulara dövri və ya təkrar texniki xidmətin göstərilməsi (həmin xidmətlərin ayrılmaz tərkib hissəsi olan malların təqdim edilməsi də daxil olmaqla) məqsədilə açıq tender və ya kotirovka sorğusu metodlarını tətbiq etməklə çərçivə sazişi bağlaya bilər (bu zaman nəzarət orqanının razılığı tələb edilir).
Satınalma çərçivə sazişinin bağlanılması ilə nəticələnəcəyi hallarda şərtlər toplusuna aşağıdakılar daxil edilir:
Çərçivə sazişi tətbiq edilməklə satınalma iki mərhələdə keçirilir.
Satınalma komissiyası birinci mərhələdə bu Qanunla müəyyən edilmiş qaydada açıq tender və ya kotirovka sorğusu metodlarını tətbiq etməklə satınalma keçirir və tələblərə uyğun olan təchizatçılarla təkliflərin qüvvədə olma müddətinin bitməsinə 3 (üç) iş günü qalanadək çərçivə sazişini bağlayır. Bağlanılmış çərçivə sazişi bir büdcə ili ərzində qüvvədə olur və satınalan təşkilat üçün sifariş vermək öhdəliyini yaratmır.
Satınalma komissiyası ikinci mərhələdə tələbat yarandıqca satınalma predmetini aşağıdakı üsulların birindən istifadə edərək satın alır:
Satınalma komissiyası 2-ci halda göstərilən təklif sorğusunu çərçivə sazişi bağlanılmış bütün təchizatçılara göndərir. Təklif sorğusuna uyğun yekun təklifin təqdim edilməsi müddəti çərçivə sazişi ilə müəyyən olunur.
Çərçivə sazişi əsasında tələbata uyğun hər bir satınalmanın nəticəsinə dair protokol tərtib edilir və məlumat üçün 1 (bir) iş günü ərzində nəzarət orqanına göndərilir.
Yuxarıda sadalanan hər iki halda seçilmiş təchizatçı ilə çərçivə sazişində müəyyən edilmiş müddətdə sadə satınalma müqaviləsi bağlanılır. Çərçivə sazişinin, təklif sorğusunun və qeyd olunan satınalma müqaviləsinin nümunəvi forması isə Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən müəyyən olunacaqdır.
Azərbaycan Respublikasında satınalma sahəsində dövlət nəzarətini Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Xidməti qismində Azərbaycan Respublikasının İqtisadiyyat Nazirliyi həyata keçirir və aşağıdakı səlahiyyətlərə malikdir:
Qanunda həmçinin etibarsız təchizatçı anlayışına yer verilir. Belə ki, təchizatçılar aşağıdakı hallarda satınalan təşkilatın əsaslandırılmış müraciəti üzrə nəzarət orqanının əsaslandırılmış qərarı ilə etibarsız təchizatçılar hesab olunurlar:
Yuxarıda qeyd olunan hallar nəzarət orqanı tərəfindən aşkar edildikdə təchizatçılar nəzarət orqanının əsaslandırılmış qərarı ilə etibarsız təchizatçılar hesab olunur, etibarsız təchizatçıların reyestrinə daxil edilirlər və bu barədə məlumatlar portalda yerləşdirilir.
Pozuntunun ağırlıq dərəcəsindən və təchizatçının əvvəllər belə pozuntuya yol verib-verməməsindən asılı olaraq, onun etibarsız təchizatçıların reyestrində qalma müddəti nəzarət orqanı tərəfindən müəyyən edilir. Hər bir halda bu müddət 3 (üç) ildən çox ola bilməz və həmin müddət ərzində təchizatçıların satınalmalarda iştirakına yol verilmir.
Əvvəlki qanunda satınalan təşkilatın satınalma müqaviləsinin yerinə yetirilməsi üçün qalib malgöndərənə (podratçıya) ödəyə biləcəyi avans məbləği satınalma müqaviləsinin ümumi dəyərinin 30 faizi ilə məhdudlaşdırılmışdı. Yeni qanunda isə mikro və kiçik sahibkarlıq subyektlərinə münasibətdə bu məbləğ 50 faizə qədər müəyyən edilib.
Satınalan təşkilatla iştirak haqqını ödəmiş bütün təchizatçılar arasında keçirilən görüşlər videomüşahidə vasitələrinin nəzarəti altında aparılır. Həmin videomüşahidə vasitələrinin qeydə aldığı videoyazı satınalan təşkilat tərəfindən azı 6 (altı) ay müddətində saxlanılır və nəzarət orqanının müraciətinə əsasən 3 (üç) iş günü ərzində təqdim edilir. Həmçinin keçirilən görüşün nəticələri protokolla rəsmiləşdirilir. Protokol nəzərə alınmaq üçün iştirak haqqını ödəmiş bütün təchizatçılara həmin gün göndərilir və portalda yerləşdirilir.
Köhnə qanunda satınalma 3 mərhələdən ibarət sadə prosedur kimi müəyyən edilirdisə, yeni qanunda satınalma üzrə ümumilikdə 13 mərhələ müəyyən edilmişdir (əvvəlki qanunda mövcud olan mərhələlər fərqləndirilib).
Yeni qanunda şikayət verilə bilməyən halların dairəsi daha konkret göstərilmiş, həmçinin çərçivə sazişinə əsasən satınalan təşkilat tərəfindən sifarişin verilməməsi halında təchizatçının şikayət vermək hüququ şikayət predmeti kimi nəzərə alınmamışdır.
Yeni qanunda 5 fərqli satınalma metodu müəyyən edilmişdir: açıq tender, ikimərhələli tender, qapalı tender, kotirovka sorğusu və bir mənbədən satınalma metodu. Əvvəlki qanundan fərqli olaraq yeni qanunda dövlət satınalmalarında məhdud iştiraklı tender və təkliflər sorğusu metodlarından istifadə edilməsi nəzərdə tutulmamışdır.
Yeni qanuna əsasən kotirovka sorğusu ehtimal olunan qiymət 100 000 manatdan az olduqda tətbiq edilir. Bununla belə, ehtimal olunan qiymətdən asılı olaraq, kotirovka sorğusu metodu aşağıdakı təchizatçılar arasında keçirilir və yalnız onların təklifləri qiymətləndirilir:
Yeni qanunda lazımi sənəd və məlumatların daha operativ toplanması üçün daha bir müddəa əlavə edilib. Belə ki, dövlət satınalmalarında iştirak üçün sənədlərin və ya məlumatların Elektron Hökumət İnformasiya Sistemi vasitəsilə müvafiq dövlət orqanından (qurumundan) əldə edilməsi mümkün olduqda, həmin sənədlər və ya məlumatlar təchizatçıdan tələb edilməyəcək. Həmin sənədlərin və ya məlumatların Elektron Hökumət İnformasiya Sistemi vasitəsilə əldə edilməsi mümkün olmadığı hallarda isə onların təqdim edilməsi təchizatçının razılığı ilə sorğu əsasında müvafiq dövlət orqanından (qurumundan) tələb olunacaq və ya təchizatçı tərəfindən təmin ediləcək.
Əvvəlki qanunda ixtisas uyğunluğunun müəyyənləşdirilməsinə dair sənədlər toplusu, tenderin əsas şərtlər toplusu, təkliflərin, ofertaların və kotirovkaların cəlb olunmasına dair sənədlərin Azərbaycan Respublikasının dövlət dilində tərtib olunması, zərurət olduqda isə həmin sənədlərin beynəlxalq ticarətdə geniş istifadə olunan dillərin birinə tərcümə oluması nəzərdə tutulurdu. Lakin əsas sənəd və onun tərcüməsi arasındakı ziddiyyətlə bağlı heç bir qayda müəyyən edilməmişdi.
Yeni qanuna əsasən bu halda, satınalmalara dair sənədlər arasında ziddiyyət yaranarsa, Azərbaycan Respublikasının dövlət dilində tərtib olunmuş sənədlərə üstünlük veriləcək. Bununla belə qeyd olunur ki, qeyri-rezident təchizatçılar tərəfindən sənədlər (məlumatlar) uyğunluğa dair sənədlər toplusunda və şərtlər toplusunda nəzərdə tutulduqda həmin xarici dildə təqdim oluna bilər.
Əvvəlki qanunda əsasən, tender predmetinin ehtimal olunan qiyməti 5 milyard manat, büdcədən maliyyələşdirilən təşkilatlarda isə 1.5 milyard manat və ya müvafiq olaraq sərbəst dönərli valyuta ilə buna ekvivalent məbləğdən yüksək olduqda, tender komissiyasının tərkibinə müvafiq icra hakimiyyəti orqanlarının vəkaləti ilə onların nümayəndələri daxil edilməli idi. Yeni qanunda isə bu tələb ləğv edilmişdir.
Yeni qanunla satınalma komissiyası tərəfindən təklifin təminatı ehtimal olunan qiymətin 1-3 faizi həcmində müəyyənləşdirilir. Əvvəlki qanunda isə bu həcm yalnız 1% təşkil edirdi.
Həmçinin köhnə qanunda yalnız açıq tenderin keçirilməsi zamanı qiyməti 100 000 ABŞ dollarının manat ekvivalentindən az olan satınalma müqaviləsi ilə bağlı icra təminatı tələb olunmurdu. Yeni qanunda isə tətbiq edilən satınalma metodundan asılı olmayaraq ümumi məbləği 30 000 manatdan az olan satınalma müqaviləsi üzrə icra təminatı tələb olunmur.
İcra təminatının məbləği satınalma müqaviləsinin ümumi məbləği əvvəlki qanunda bir qayda olaraq 2-5 faiz olaraq müəyyən edilmişdi. Yeni qanunda həcm 10 faiz olaraq müəyyən olunur. Mikro və kiçik sahibkarlıq subyektlərinə münasibətdə isə bu məbləğ 5 faiz olaraq müəyyən edilir.
Elan müddətləri
Əvvəlki qanunda qeyd edilirdi ki, açıq tenderin keçirilməsi barədə elan tender zərflərinin açılması günündən azı 30 bank günü, ikinci dəfə isə azı 20 bank günü əvvəl, respublikanın dövlət qəzetlərində və beynəlxalq miqyasda yayılan mediada, habelə rəsmi internet saytında verilməlidir. Açıq tender elektron satınalma vasitəsilə keçirildikdə isə bu müddətlər müvafiq olaraq 20 bank günü və 10 bank günü olaraq müəyyən edilmişdi.
Yeni qanunda isə bu müddət həm açıq, həm də qapalı tenderdə ehtimal olunan qiymətə mütənasib olaraq dəyişir. Ehtimal olunan qiymət:
Əvvəlki qanunda ikimərhələli tenderin elanı üçün ilkin müddət azı 60 bank günü, ikinci dəfə isə azı 40 bank günü olaraq müəyyən edilmişdi. Yeni qanuna əsasən iki mərhələli tender metodu üzrə elan müddəti (birinci mərhələnin təkliflərinə münasibətdə) 40 (qırx) iş günü, ikinci mərhələ üçün isə azı 20 (iyirmi) iş günü kimi müəyyən edir.
Satınalma komissiyasına üzv olmama müddəti
Satınalma komissiyası bu Qanunun və bu Qanundan irəli gələn normativ hüquqi aktların tələblərini pozduqda, təchizatçılar nəzarət orqanına müraciət edə bilərlər. Nəzarət orqanı satınalmanın təşkili və keçirilməsi zamanı normativ hüquqi aktların pozulmasını təsdiqləyərsə, satınalmanın nəticələri ləğv olunur və satınalan təşkilat həmin hal üzrə yeni satınalma keçirir. Bu halda, qəbul olunmuş qərardan fərqlənən xüsusi rəy vermiş komissiya üzvlərindən başqa, satınalma komissiyasının sədri və digər üzvləri 5 (beş) il ərzində hər hansı satınalma komissiyasının sədri və ya üzvü olmaq hüququndan məhrum edilir. Daha əvvəl bu müddət 3 (üç) il olaraq müəyyən edilmişdi.
Şikayət verilməsi müddəti
Həm əvvəlki, həm də yeni qanunda kənarlaşdırılmış və ya iştirak etməyən təchizatçıların satınalma müqaviləsi qüvvəyə minənə qədər öz hüquqlarının pozulduğunu bildiyi və ya bilməli olduğu gündən 15 (on beş) iş günü ərzində satınalan təşkilata şikayət vermək hüququ müəyyən edilmişdir.
Əvvəlki qanunda şikayətə baxılma müddəti 20 bank günü, mikro, kiçik və orta sahibkarlıq sahibkarlıq subyektlərinin dövlət satınalmalarında iştirakının məcburiliyi halında isə 10 bank günü olaraq müəyyən edildiyi halda, yeni qanuna əsasən satınalan təşkilat verilmiş şikayəti 10 (on) iş günü ərzində araşdıraraq müvafiq qərar qəbul edir və həmin qərarın qəbul edildiyi gündən 1 (bir) iş günü ərzində şikayət edən təchizatçıya göndərir.
