İstənilən fiziki və ya hüquqi şəxs kriptovalyuta fəaliyyətinə başlamazdan əvvəl (blokçeyn texnologiyası, bitkoin mayninqi və s.) Azərbaycan Respublikasının Kriptovalyuta qaydaları və qanunlarını təhlil etməlidir. Azərbaycan Kriptovalyuta Qaydalarına gəldikdə, istənilən yerli və ya xarici şəxs kriptovalyuta fəaliyyətinə, yəni bitkoin mayninqinə və ya kriptovalyuta alınmasına sadəcə olaraq qanunla qadağan olunmadığına görə cəlb edilə bilər. Bununla belə, Azərbaycanda kriptovalyutadan istifadə ilə bağlı müəyyən hüquqi məhdudiyyətlər tətbiq olunacaq, çünki bunlar Azərbaycanda qanuni ödəniş vasitəsi kimi qəbul edilmir.
Bəzən bizə sual alırıq ki, Azərbaycan vətəndaşları və ya Azərbaycanda xarici vətəndaşlar onlayn kriptovalyuta almaq hüququna malikdirlərmi? Bu xidmətlərdə istifadə edilən kriptovalyutaların növü mayninq ölkəsinə uyğun olaraq əldə olunur. Azərbaycandan ödənişlər Azərbaycanda lisenziyalı banklar vasitəsilə həyata keçiriləcək. Bu cür əməliyyatlar qanunla qadağan edilmir və hesab sahibi bank hesabındakı vəsaitdən əmlak üzərində sərəncamın digər formaları kimi istifadə etməkdə sərbəstdir. Qeyd etmək lazımdır ki, onlayn kriptovalyuta alqı-satqısının müəyyən vergi təsirləri tətbiq olunacaq.
İndi isə bir az daha Azərbaycan Respublikasının Kriptovalyuta qanunları haqqında danışaq. Blokçeyn texnologiyası və kriptovalyuta anlayışları hüquqi sahədə yenidir və bu baxımdan bu sahəni tənzimləyən birbaşa normativ akt (qanun, Nazirlər Kabinetinin qərarı, sərəncam və ya qaydalar) yoxdur. Bununla belə, kriptovalyuta anlayışı Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə tam yad deyildir. Belə ki, qanunvericilikdə bu anlayışa yalnız bir- Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı tərəfindən təsdiq edilmiş “Marja ticarəti Qaydası” kimi müəyyən edilən qaydalarda istinad olunur. Bu Qaydanın 7.2-ci maddəsində göstərilir ki, investisiya şirkətinin fərq müqaviləsi üzrə müştərilərinə (institusional və peşəkar investorlar istisna olmaqla) təqdim etdiyi maksimum kredit həddi aşağıdakı qaydada müəyyən edilir: … 7.2.4. baza aktivi kriptovalyuta (rəqəmsal valyuta) olan fərq müqavilələri üzrə 2:1.
Qayda fərq müqaviləsinə aşağıdakı kimi tərif verir: baza aktivin alış/satışı üzrə mövqenin açılış və bağlanış qiymətləri arasındakı fərqin müqavilə bağlayan tərəfə ödənilməsini nəzərdə tutan müqavilə.
Qaydalara əsasən Azərbaycan kriptovalyutası tənzimləməsinə dair yeganə istinad (dolayı yolla olsa da) kriptovalyutanı rəqəmsal valyuta və deməli, ənənəvi mənada rəsmi tender və ya valyutaya ekvivalent olmasa da, valyuta növü kimi müəyyən edir.
Yuxarıda göstərilənləri nəzərə alaraq, kriptovalyuta fəaliyyəti (bitkoin mayninqi) “Elektron ticarət haqqında” və “Valyuta tənzimi haqqında”, “Qiymətli kağızlar bazarı haqqında”, “Mülki Məcəllə” (54-cü fəsil) ilə uyğunluq təşkil edir. Lakin bu qanunlar müvafiq olaraq Azərbaycan Respublikasında elektron ticarəti və Azərbaycan Respublikasında valyuta tənzimləməsini, Azərbaycan Respublikasında investisiya qiymətli kağızlarını tənzimləyir. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 11-ci maddəsinin 2-ci bəndinə əsasən, Azərbaycan Respublikasının daxili suları, Xəzər dənizinin (gölünün) Azərbaycan Respublikasına mənsub olan hissəsi, Azərbaycan Respublikasının üzərindəki hava məkanı Azərbaycan Respublikasının ərazisinin tərkib hissəsidir. Bununla da, internet məkanı özlüyündə Azərbaycan Respublikasının ərazisinə daxil deyil və cari məsələ bu qanunlarla tənzimlənmir.
Adı çəkilən fəaliyyətin qanuniliyinə gəldikdə, qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının aşağıdakı müddəalarına əsasən, bitkoin/bitkoin mayninq sahəsində kriptovalyuta fəaliyyəti qanunidir:
Maddə 59. Azad sahibkarlıq hüququ, hər kəs öz imkanlarından, qabiliyyətindən və əmlakından sərbəst istifadə edərək təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə azad sahibkarlıq fəaliyyəti və ya qanunla qadağan edilməmiş digər iqtisadi fəaliyyət növü ilə məşğul ola bilər; Maddə 71.9. Qanuna zidd olan vəzifələrin icrasının yolverilməzliyi, hər kəs qanunla qadağan olunmayan hərəkətləri edə bilər və heç kəs qanunla nəzərdə tutulmayan hərəkətləri etməyə məcbur edilə bilməz.
Fəaliyyətin qanuniliyinə gəldikdə isə, qeyd edək ki, internet üzərindən keçirilən idman və mərc oyunları üçün Cinayət və İnzibati Xətalar məcəllələrində müvafiq sanksiyalar müəyyən edilmişdir. Müqayisə üçün bildirək ki, sözügedən Məcəllələrdə internet üzərindən kriptovalyuta mübadiləsi əməliyyatları üçün heç bir məhdudiyyət və ya qadağa müəyyən edilmir.
Müştərilərin Azərbaycandakı bank hesablarından xaricə ediləcək ödənişlərin qanuniliyinə gəlincə, Azərbaycan Respublikasının kriptovalyuta qanunlarına əsasən, belə əməliyyatlar Mərkəzi Bank tərəfindən təsdiqlənmiş “Azərbaycan Respublikasının rezidentlərinin xarici valyutada, habelə qeyri-rezidentlərin milli və xarici valyutada əməliyyatlarının aparılması Qaydaları”nın 4.3-cü maddəsi ilə tənzimlənir və icazə verilir. Yekun olaraq, bununla bağlı heç bir fərqli qayda ortaya qoymuş presedent hüququ yoxdur.
Son olaraq qeyd edək ki, bitkoin mayninqi və ya hər hansı digər kriptovalyuta fəaliyyəti Azərbaycan Respublikasının Kriptovalyuta qanunları ilə tənzimlənməsə də, belə fəaliyyət Azərbaycan Respublikasının heç bir qanunu ilə qadağan edilmir.
Vergi sahəsində Azərbaycanın Kriptovalyuta Qaydaları belədir:
Nəticə etibarı ilə qeyd edək ki, bank əməliyyatları davam etdirərkən bilavasitə bankdan 18% ƏDV və 10% ÖMV tutulur və Azərbaycan Respublikasının qüvvədə olan Kriptovalyuta qanunlarına uyğun olaraq şəxs öz kriptovalyutalarını satarkən Mənfəət vergisi yaranır.
Bu fəaliyyətin qanuniliyi ilə bağlı əlavə arqument ondan ibarətdir ki, vergi orqanının açıqlamasına əsasən, bu cür fəaliyyət elektron ticarət əməliyyatı kimi vergitutma obyekti olacaqdır. Əgər fəaliyyət Azərbaycan Kriptovalyuta Qaydalarına uyğun olaraq qeyri-qanuni hesab olunsaydı, qeyri-qanuni gəlirlər üzrə müvafiq vergitutma (Vergi Məcəlləsinin 66-cı maddəsi) tətbiq olunardı. Nəhayət, bununla bağlı müvafiq presedent hüququ mövcud deyildir.
Vurğulamaq lazımdır ki, bu məqalə Azərbaycanda kriptovalyutanın tənzimlənməsi ilə bağlı hüquqi məsləhət deyildir və ya rəsmi hüquqi mövqeni əks etdirmir və buna görə də, bizim hüquqi rəyimiz kimi istinad oluna bilməz. Müxtəlif hallarda müəyyən istisnalar və qanunların müxtəlif şərhləri tətbiq oluna bilər. Bu səbəblə də, Azərbaycanın kriptovalyuta qaydaları və qanunları ilə bağlı hüquqi rəy sorğuları və ya hüquqi suallara aydınlıq gətirmək üçün bizə müraciətlər ünvanlamağınız məsləhət olunur.